Category Archives: Էկոլոգիա
Հանքարդյունաբերություն
Հայաստանի տարցքում շատ հանքեր են գործում, կարելի է ասել ՀՀ-ում դրախտ է հանքաարդյունաբերության առումով։Բայց ցավոք 2014թ֊ից մինչև այս պահը ոչ֊մի հանք չի գործում պետության համար։Այսինքն մեր հանքերը այս պահին գտնվում են այլ երկրների տիրապետության տակ:
Բոլորս էլ մտածում են շահի մասին, այդ պատճառով պետությունը մտածել է միայն իր գրպանի մասին։
Հանքարդյունաբերությունը պետք է իրականացվի էկոլոգիական թարմ վիճակը լավ պահելու և մարդկանց կյանքը վտանգի տակ չդնելու։Այսինքն ` պետք է հանքերը լինեն փակ վիճակում օդը մաքուր պահելու համար, հաջորդ քայլը դա թափոններն են , որոնք պետք է թափվեն փակ տարրայի մեջ , որպեսզի չվանասվի բնությունը և վերջին կարևորը պետք է այդ ամենը արվի անմարդաբնակ վայրում։
Ի՞նչ հետևանք է մնում հանքաարդյունաբերությունից հետո , եթե սահմանված կարգով չի իրականացվում։
Եթե փակ պայմաններում չի իրականացվում , առաջանում է մարդկանց մոտ քաղծկեղ և անոմալ հիվանդություններ։Իսկ եթե թափոնները բաց տեղում են գտնվում , այդպես փչանում է բնությունը։
Սևանա լճի հիմնախնդիրը
Հայկական լեռնաշխարհում գտնվող Սեւանա լիճը հայտնի է իր քաղցրահամ ջրերով, բայց այն հիմնախնդիրները, որոնք հանգիստ չեն տալիս լճին, մեծ վտանգի տակ են դնում վերջինիս գոյությունը: Լիճը գտնվում է Հայկական լեռնաշխարհի հյուսիս-արեւելյան մասում՝ ծովի մակարդակից 1900 մետր բարձրության վրա: Լճի ջուրը սկսել է կեղտոտվել, որին նպաստում են մի քանի գործոններ՝ հանքարդյունաբերություն, կոյուղաջրեր, ափամերձ անտառների ջրածածկում, ջրի մակարդակի տատանումներ, ձկնապաշարի ոչնչացում: Սկսած 30-ական թվականներից երկրի էներգետիկ կարիքները հոգալու, Սևան-Հրազդան ՀԷԿ-երի կասկադը ջրով ապահովելու և ոռոգովի հողատարածքները ընդլայնելու նպատակով Հրազդան գետի միջոցով սկսվեց ջրի լրացուցիչ չափաքանակի բացթողում, որի արդյունքում լճի մակարդակը իջավ 20.2 մ-ով:
Մարդու առողջության էկոլոգիական ասպեկտները
Օդի, ջրի, հողի սննդամթերքի աղտոտումը, ինչպես նաև բնության մեջ տողի ունեցող փոփողությունները, բացասաբար ազդում են մառդուն առողջության վրա։Առողջապահության համաշխարհաին կազմակերպության հայտնոլով՝ առողջությունը վոչ թե հիվանդությունների բացակայություն է, այլ ֆիզիկական, սոցիալական ու հոգեկան վիճակ։Առողջության կորստի քանակական ցուցանիշները արտահայտում են հիվանդության, ծնելիության, մահացության, կյանքի տևողության, ֆիզիկական զարգացման և այլ ցուցանիշներով:Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ մարդկանց առողջական վիճակի միայն 20-25%-ն է կախված մարդու գենետիկական չափանիշներից, իսկ մնացած 75-80%-ը` կյանքի կենսակերպից, միջավայրի վիճակից, առողջապահության մակարդակից և այլ գործոններից:
Միջավայրի ֆիզիկական աղտոտումը
Մարդու առողջության վրա ազդում է նաև միջավայրի աղտատումը իոնացող ճառագայթներով ինչպես նաև ռադիոակտիվ և ռոնգենյան ճառագայթներով։Իոնացնող ճառագայթները առաջանում են տիեզերքում և երկրի կեղևում պարունակվող ռադիոակտիվ տարրերի տրոհման արդյունքում:Իոնացող ճառագայթի կեսը սպանում է բջիջները իսկ մյուս կեսը բերում է այլ հետևանքների, օրինակ՝ վնասում է ԴՆԹ-ն։Իոնացող ճառագայթը եթե օգտագործվում է համապատասղան քանակությամբ, կարելի է քաղցկեղ բուժել։Առավել վտանգավոր ճառագայթների տեսակը դրանք ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներն են: Ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների աղբյուր է հանդիսանում արեգակը: Ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումը կարող է նույնիսկ սպանել բջիջները, այն նաև հաջողությամբ կիրառվում է լաբորատորիաներում` մանրէազերծման համար: Ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները կարող են առաջացնել մուտացիաներ։
Սննդամթերքի աղտոտում
Մարդու առողջության կարևոր մասնիկներից մեկը համարվում է առողջ սնունդը, ուղիղ կապ կա սննդամթերքի ու մարդու առողջության միջև: Չնայած այս հանգամանքին այսօր էլ առողջ սննդի հարցը մնում է առաջնային ու պահանջում շտապ լուծումներ: Սննդի հիմնական աղտոտիչներն են` նիտրատները, սննդային հավելումները և կենդանիների կերային հավելումները:
Նիտրատների հիմանական աղբյուրը NO3 պարունակող պարարտանյութերն են: Նիտրատների կուտակումը բույսերի արմատներում, բանջարեղենում, ջրում սովորաբար կախված է պարարտանյութերի ոչ ճիշտ կիրառման հետ:Նիտրատները այդքան էլ թունավոր չեն,սակայն ընկնելով մարդու օրգանիզմ, բակտերիաների ազդեցությամբ դառնում է նիտրատներ, դա էլ իր հերդին կարող է ստամոքսում վերածվել շատ թունավոր նյութերի։Այդպիսի նյութերի կուտակումը արյան մեջ, առաջացնում է թթվածնայինքաղց։Իսկ սննդային հավելումներն առավել տարածված են քաղցրավենիքի և մսամթերքի արտադրություններում:
Այն սննդային հավելումները, որոնք օգտագործվում են խմիչքների, թխվածքների, քաղցրավենիքի և պաղպաղակի պատրաստման ժամանակ, ազդում է երեխաների պահվածքի վրա, դառնում են ավելի ակտիվ։Այժմ արտադրության մեջ օգտագործվում են մոտ հարյուր հավելումներ: Մի մասն անվնաս է, սակայն մյուսների ազդեցությունը մարդու օրգանիզմի վրա կամ վատ է անրադառնում, կամ էլ վտանգավոր առողջության համար:
Քիմիական աղտոտում
Մեր ժամանակների նշանակալի բնապահպանական խնդիրներից մեկը շրջակա միջավայրի քիմիական աղտոտումն է: Մարդիկ մի քանի տասնամյակ զբաղվել են էկոլոգիական իրավիճակի պահպանմամբ, այդ թվում `աշխարհի զարգացած երկրները շրջակա միջավայրի վիճակը բարելավելու պետական ծրագրեր են իրականացնում: Բացի այդ, տարբեր նահանգներում քիմիական աղտոտման վիճակը տարբերվում է ինտենսիվությամբ: Մարդիկ բախվում են քիմիական միացությունների ինչպես առօրյա կյանքում, այնպես էլ արդյունաբերական ձեռնարկություններում աշխատելիս: Այս առումով անհրաժեշտ է զգուշորեն օգտագործել փոշիներ, լվացող միջոցներ և մաքրող միջոցներ, սպիտակեցնող նյութեր, սննդային հավելումներ և այլն: Քիմիական աղտոտում դա քիմիական նյութերի շրջակա միջավայրի ներմուծումն է, որը փոխում է դրա որակը `առաջացնելով բացասական ազդեցություն: Աղտոտիչը կարող է ինքնին թունավոր լինել կամ արձագանքել շրջակա միջավայրը։
Կենսաբանական աղտոտում
Կենսաբանական աղտոտումն առաջանում է հիվանդածին միկրոօրգանիզմների՝ բակտերիաների, վիրուսների, սնկիկների տարածման միջոցով:Շրջակա միջավայրի աղտոտումն սպառնում է մարդու առողջությանը, բույսերի ու կենդանիների տեսակային բազմազանության խախտմանը և հանգեցնում է միջավայրի որակական վատթարացման:
Մարդու տնտեսական գործունեության հետևանքով աղտոտվում են մթնոլորտը, ջրոլորտը և հողը: Աղտոտումը մարդու, բույսերի, կենդանիների վրա բացասական կերպով է ազդում: Չհարմարվելով շրջակա միջավայրի փոփոխություններին՝ կենդանի օրգանիզմը ձեռք է բերում հիվանդություններ: Աղտոտման դեմ պայքարի հիմնական միջոցը չաղտոտելն է:
Գերբնակեցում
Մարդու գերբնակեցումը կենդանիների իրավունքների խնդիր է, ինչպես նաև շրջակա միջավայրի խնդիր և մարդու իրավունքների խնդիր: Մարդկային գործունեությունը, ներառյալ հանքարդյունաբերությունը, տրանսպորտը, աղտոտում։
Մարդու գերբնակեցումը կենդանիների իրավունքների խնդիր է, ինչպես նաև շրջակա միջավայրի խնդիր և մարդու իրավունքների խնդիր: Մարդկային գործունեությունը, ներառյալ հանքարդյունաբերությունը, տրանսպորտը, աղտոտումը, գյուղատնտեսությունը, զարգացումը և անտառահատումները, վայրի կենդանիներից հեռացնում են բնակավայրերը, ինչպես նաև ուղղակիորեն ոչնչացնում կենդանիներին: Այս գործողությունները նպաստում են նաև կլիմայի փոփոխությանը, ինչը սպառնում է նույնիսկ այս մոլորակի նույնիսկ ամենահեռավոր վայրի վայրերից և մեր սեփական գոյատևումից:
2009 թ. Ապրիլին SUNY բնապահպանական գիտության և անտառտնտեսության քոլեջի ֆակուլտետի ուսումնասիրության համաձայն ՝ գերբնակեցումը աշխարհում ամենաբարդ բնապահպանական խնդիրն է: Դոկտոր Չարլզ Ա. Հոլլը գնաց այնքանով, որքանով է ասում. «Բնակչության մեծ խնդիրը միակ խնդիրն է»:
ԱՄՆ մարդահամարի տվյալներով ՝ աշխարհում 1999 թվականին վեց միլիարդ մարդ կար: 2011-ի հոկտեմբերի 31-ին մենք հասանք յոթ միլիարդի: Չնայած աճը դանդաղում է, մեր բնակչությունը շարունակում է աճել և մինչև 2048 թվականը կհասնի ինը միլիարդի:
«Բնակչության պայթյունի» հեղինակներ Փոլ Էրլիչը և Անն Էրլիչը բացատրում են.
Ամբողջ մոլորակը և գրեթե յուրաքանչյուր ժողովուրդ արդեն իսկ գերակշռում է: Աֆրիկան այժմ գերաբնակեցված է, քանի որ, ի թիվս այլ ցուցումների, դրա հողերն ու անտառները արագորեն ոչնչացվում են, և դա ենթադրում է, որ մարդու համար դրա կրողունակությունը հետագայում ավելի ցածր կլինի, քան այժմ: Միացյալ Նահանգները գերակատարված են, քանի որ այն քայքայում է իր հողային և ջրային ռեսուրսները և մեծ ներդրում է ունենում շրջակա միջավայրի համաշխարհային համակարգերի ոչնչացման գործում: Եվրոպան, Japanապոնիան, Սովետական Միությունը և այլ հարուստ երկրներ գերակշռում են մթնոլորտում ածխաթթու գազի կայացման գործում իրենց ունեցած մեծ ներդրման պատճառով, ի թիվս այլ պատճառների:
Աշխարհի հին աճի անտառների ավելի քան 80% -ը ոչնչացվել է, խոնավ հողերը չորացվում են անշարժ գույքի զարգացման համար, իսկ կենսավառելիքի նկատմամբ պահանջարկները բերում են շատ անհրաժեշտ վարելահողերը `հեռացնելով բերքի արտադրությունից:
Երկրի վրա կյանքը ներկայումս ապրում է իր վեցերորդ գլխավոր ոչնչացումը, և մենք տարեկան կորցնում ենք մոտ 30,000 տեսակ: Ամենահայտնի խոշոր ոչնչացումը հինգերորդն էր, որը տեղի ունեցավ մոտ 65 միլիոն տարի առաջ և ջնջեց դինոզավրերը: Հիմնական ոչնչացումը, որին մենք այժմ բախվում ենք, առաջինն է, որն առաջ է բերվում ոչ թե աստերոիդ բախման կամ այլ բնական պատճառներով, այլ մեկ տեսակ տեսակների ՝ մարդկանց կողմից
Կենսոլորտ
Կենսոլորտ , Երկրի թաղանթ, որը բնակեցված է կենդանի օրգանիզմներով և գտնվում է նրանց ազդեցության տակ, նրանց կենսագործունեության առարկաներով զբաղված։ «Կյանքի թաղանթ», Երկրի գլոբալ էկոհամակարգ։ Կենսոլորտը Երկիր մոլորակի երկրաբանական թաղանթների այն հատվածն է, որը բնակեցված է կամ նախորդ դարաշրջաններում բնակեցված է եղել կենդանի օրգանիզմներով։ Երկիր մոլորակի երկրաբանական ոլորտների և կենդանի օրգանիզմների գոյության միջավայրերի փոխկապակցվածության մասին պատկերացումներն առաջին անգամ արտացոլվել են Ժան-Բատիստ Լամարկի աշխատություններում՝ 1802 թվականին, իսկ «կենսոլորտ» հասկացությունն առաջին անգամ գիտության մեջ ներմուծել է ավստրիացի երկրաբան Էդուարդ Զյուսը` 1875 թվականին։ Նա կենսոլորտ է անվանել Երկր իմակերևույթին գոյացած կյանքի բարակ շերտերը։
Կենսոլորտի ամբողջական ուսմունքը ստեղծել է ռուս կենսաերկրաքիմիկոս և փիլիսոփա Վ.Ի. Վերնադսկին։ Նա առաջին անգամ կենդանի մարմիններին հատկացրել է Երկիր մոլորակի կարևորագույն վերարտադրողական ուժի տեղը, հաշվի առնելով նրանց գործունեությունը ոչ միայն ներկայիս ժամանակում, այլև անցյալում։ Կենսոլորտի մասին Վերնադսկու ուսմունքում կենտրոնական տեղ է հատկացվում կենդանի նյութ հասկացողությանը :
Կենդանի նյութը՝ կենդանի էակների ամբողջությունն է, որը կարելի է արտահայտել քանակապես՝ զանգվածի կամ էներգիայի միավորներով։ Կենդանի նյութի ընդհանուր զանգվածը կազմում է կենսոլորտի մի չնչին մասը, սակայն այն հզոր երկրաքիմիական և էներգիական գործոն է։ Կենդանի օրգանիզմները հանդես են գալիս մեր մոլորակի փոփոխություններն ու զարգացումն ուղղորդող գործոն։ Կենսոլորտն իր մեջ ներառում է ոչ միայն կենդանի օրգանիզմները և դրանց գոյության միջավայրը, այլև հանդիսանում է կյանքի գոյության արդյունք և դրա ածանցյալ։ Կենդանի նյութը վերափոխվում է և որոշակի ձևով կազմավորում կենսոլորտը։
Գոյություն ունի նաև այլ ավելի լայն պարզաբանություն.
- Կենսոլորտ` տիեզերական մարմնի վրա կյանքի տարածման ոլորտ։ Այն դեպքում, երբ կյանքի գոյությունը տիեզերական այլ մարմինների վրա դեռևս հայտնաբերված չէ, բացի Երկրից։ Կարծիք կա, որ կենսոլորտը կարող է տարածվել նրանց վրա ավելի թաքնված բնագավառներում, օրինակ՝ քարոլորտ, խոռոչներում կամ սառցատակային օվկիանոսներում։ Այսպես, օրինակ, դիտարկվում է կյանքի գոյության հավանականությունը Եվրոպայի Յուպիտերի արբանյակների մեջ։
Կենսոլորտը կազմում են հետևյալ նյութերի տեսակներ.
- Կենդանի նյութ կենդանի օրգանիզմների, մարմինների ողջ համալրումը, որ բնակեցնում են Երկիրը, ֆիզիկա-քիմիական առումով միացյալ է, անկախ իրենց սիստեմատիկ պատկանելիության։ Կենդանի նյութի զանգվածը համեմատաբար փոքր է և գնահատվում է 2,4-3,6×1012 տոննա մեծությամբ (չոր վիճակում) և կազմում է Երկրի մյուս ոլորտների զանգվածի 10−6 քիչ։ Բայց դա «մեր մոլորակի ամենահզոր երկրաքիմիական ուժերից» մեկն է, քանզի կենդանի նյութը ոչ միայն բնակեցնում է կենսոլորտը, այլև կերպարանափոխում է Երկրի պատկերը։ Կենդանի նյութը կենսոլորտում տարածված է շատ անհավասարաչափ։
- Կենսածին նյութ՝ նյութ, որն իր մեջ ներառում է մթնոլորտի կազմի մեջ մտնող գազերը, քարածուխը, կրային ապարները և այլն, որոնք առաջացել են Երկրի վրա կենդանի օրգանիզմների կենսագործունեության հետևանքով։
- Հանքային, անկենդան նյութը (косное вещество) անկենդան միջավայրի բոլոր բաղադրիչների ամբողջությունն է, որը ձևավորվել է առանց կենդանի օրգանիզմների։
- Կենսահանքային նյութին (биокосное вещество) են դասվում կենդանի և հանքային նյութի փոխազդեցության հետևանքով առաջացած բարդ միացությունները՝ օվկիանոսի ջրերը, նավթը, հողը և այլն։
- Ռադիոակտիվ քայքայման ընթացքում գտնվող նյութ։
- Ցրված ատոմներ, որոնք անդադար առաջանում են տիեզերական ճառագայթման ազդեցության հետևանքով տարբեր տեսակի երկրային նյութերից։
- Տիեզերական ծագման նյութ։
Ինգա Առաքելյան 